หมา หรือ สุนัข เป็น สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม มีหลายชนิดหลายสกุล ลำตัวมีขนปกคลุม มีเขี้ยว 2 คู่ ตีนหน้ามี 5 นิ้ว ตีนหลังมี 4 นิ้ว ซ่อนเล็บไม่ได้ หมามีทั้งที่เป็นสัตว์เลี้ยง และสัตว์ป่า กล่าวกันว่า หมาเป็นสัตว์เลี้ยงชนิดแรกของมนุษย์ โดยมนุษย์รู้จักนำหมาป่ามาเลี้ยงตั้งแต่ยุคหินตอนปลายห รือประมาณ 4-6 หมื่นกว่าปีมาแล้ว ซึ่งครั้งแรกที่เลี้ยงก็เพื่อให้ช่วยล่าสัตว์ และเพราะหมาเป็นสัตว์ฉลาด ฝึกง่าย และมีความจงรักภักดีต่อเจ้าของ หมาจึงกลายมาเป็นสัตว์เลี้ยงที่คนไว้วางใจมากที่สุด ปัจจุบันเชื่อว่าหมาเลี้ยงมีต้นกำเนิดมาจากหมาป่าพวก Wolf ชื่อ Canislupus หมาเลี้ยงในโลกขณะนี้มีอยู่ประมาณ 400 พันธุ์ โดยทั่วไปหมาจะมีลักษณะเด่น และความสามารถพิเศษหลายอย่าง ได้แก่

- ตา หมาจะมองเห็น ภาพเป็นสีขาว-ดำ และจะเห็นภาพได้ดีกว่าเดิมเมื่อสิ่งนั้นกำลังเคลื่อนไหว ส่วนหูหมา จะได้ยินเสียงดีกว่าคนถึง 4 เท่า แต่ยังไม่ดีเท่าแมว สมองหมา สามารถเรียนรู้และจดจำคำสั่งได้ 75-100 คำสั่ง จมูก รับกลิ่นได้ไวมาก เพราะในจมูกหมามีเซลล์อยู่ถึง 300 ล้านเซลล์ เพื่อทำหน้าที่แยกแยะสิ่งต่างๆ ในขณะที่จมูกคนมีเพียง 50 ล้านเซลล์เท่านั้น และหมายังสามารถดมกลิ่นกระดูกที่ฝังอยู่ในดินลึก 2 ฟุตได้ และยังจำกลิ่นต่างๆ ได้แม่นอีกด้วย

ด้วยความสามารถนี้เอง ที่ปัจจุบันหมาจึงถูกฝึกให้ทำหน้าที่พิเศษต่างๆ เพิ่มขึ้น เช่น ดมหายาเสพติด, วัตถุระเบิด, ตามคนหาย เป็นต้น หมา มักอ้าปากแลบลิ้นเมื่อมันรู้สึกร้อน เนื่องจากมันไม่มีต่อมเหงื่อเพื่อขับเหงื่อ มันจึงระบายความร้อนผ่านทางลิ้นที่แลบยาวออกมา นอกจากนี้ หมายังมีอุ้งตีนที่อ่อนนุ่มและยืดหยุ่นได้ แต่เล็บไม่สามารถกางเข้าออกได้อย่างแมว หมาใช้หางในการช่วยรักษาสมดุลขณะวิ่ง และขณะเปลี่ยนทิศทาง ถ้าอากาศหนาวหมาจะนอนขดตัวให้หางช่วยปกคลุมจมูกเพื่อรักษาอุณหภูมิร่างกาย ให้อบอุ่น ส่วนขาหลังของหมาจะมีกล้ามเนื้อที่แข็งแรง เพื่อช่วยในการกระโจนหรือวิ่งอย่างรวดเร็ว

- ภาษาของหมา แม้ หมาจะเป็นสัตว์ แต่มันก็มีภาษา ท่าทางที่จะสื่อเพื่อให้หมาหรือคนเข้าใจมันได้ เช่น การที่หมาเยี่ยวไว้ตามโคนต้นไม้ เสาไฟฟ้า ล้อรถหรือที่ต่างๆ ที่มันผ่าน นอกจากจะเพื่อแสดงอาณาเขตของแต่ละตัวแล้ว ยังเป็นการทำเครื่องหมายบอกทางให้มันสามารถดมเยี่ยวตัวเอง เพื่อกลับบ้านได้ถูกอีกด้วย แต่ถ้าหมาต่อสู้กัน และ อีกตัวหนึ่งนอนหงาย หมายความว่าตัวนั้น บอกยอมแพ้แล้วจ้า, หากมันดมก้นกัน หมายถึง การทำความรู้จักซึ่งกันและกัน เพราะว่ากันว่าก้นของหมาแต่ละตัว ก็มีกลิ่นเฉพาะของมันเอง

ส่วนหมาที่เป็นเพื่อนกัน หรือรู้สึกถูกชะตากัน ก็จะทักทายด้วยการดมกลิ่นซึ่งกันและกัน ตั้งแต่หัวถึงหาง และเมื่อหมาต้องการแสดงการขอโทษ หรืออยากคืนดีด้วย มันจะหมอบลง แกว่งหาง และยกขาหน้าขึ้นเล็กน้อย ถ้ามันอารมณ์ดี มันจะอ้าปากกว้าง แลบลิ้น ยกขาหน้าขึ้น หรือยกสะโพกขึ้น แล้วกระดิกหางไปมา หางของหมาจะบอกอารมณ์มันได้ เช่น หางยกสูงและแกว่ง แปลว่า ดีใจ หางอยู่นิ่งๆ แปลว่า ไม่แน่ใจ หากตกไม่เคลื่อนไหว แปลว่า รู้สึกไม่ปลอดภัย และหากหางจุกตูด แปลว่า มันกลัว

คนสมัยโบราณเชื่อว่า ลักษณะของหมาที่เลี้ยง จะมีความสัมพันธ์กับความเจริญ และความเสื่อมของผู้เป็นเจ้าของ ดังนั้น ก่อนจะนำหมามาเลี้ยง จึงต้องดูลักษณะของขน สีเท้า สีปาก หาง และเล็บก่อน ซึ่งเขาสรุปว่า หมาที่ดีจะเป็นสีอะไรก็ได้ แต่ขอให้มีขนเป็นมันเลื่อมสวยงาม เชื่อกันว่าหากเลี้ยงหมาเช่นนี้ไว้ จะช่วยให้คนเกรงกลัว และทำให้เจ้าของเป็นเศรษฐี ส่วนหมาที่เลี้ยงแล้ว จะทำให้เจ้าของมั่งมีเงินทอง ได้แก่ หมาที่มีขนสีขาว สี่เท้าด่างดำ หมาที่หางดอก(ปลายหางเป็นสีขาว) และเล็บขาว หมาที่ขนสีเหลือง สี่เท้าขาวดังสำลี หมาปากขาว ขนงาม หมาขนสีขาวแดงปนกัน หมามีเล็บทั้งหมดยี่สิบเล็บ และหมาสิบเก้าเล็บ งามทั้งตัว

ถ้ามีลักษณะนอกเหนือจากนี้ ท่านว่าห้ามเลี้ยง และว่าจะทำให้เหมือนถูกสาปแช่ง ไม่เกิดลาภผล ส่วนทางภาคใต้เชื่อว่า หมาที่มีหนวด คือมีขนสีดำยาวที่คางล่าง 1 เส้น ถือเป็นยอดหมา เพราะจะมีความทรหดอดทนและรอบคอบ และจะไม่นิยมเลี้ยงหมาที่หนวดเกิน 3 เส้น และหางหมาหากม้วนไปทางซ้ายจะถือว่าไม่ดี ไม่เอาไหน ถ้าหางม้วนทางขวาถือว่าดี แต่ถ้าหางไม่ม้วน และชี้ขึ้นแบบแมงป่อง จะมีนิสัยว่องไว ประเปรียว เหมาะเป็นหมาไล่เนื้อ แต่ถ้าหางลดลงต่ำยิ่งมากเท่าใด ก็แสดงว่ามีนิสัยขลาดกลัว

สุนัขดังๆ ที่เรารู้จักกันดี ก็คือ คุณทองแดง สุนัขทรงเลี้ยงของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว, คุณฟูฟู ของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฏราชกุมาร และล่าสุดคือสุนัขทรงเลี้ยงของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี อันมีชื่อเป็นชุดน้ำมันหม่องทั้งหลาย เช่น คุณแป๊ะฮวยอิ้ว, คุณวาเป๊กซ์ , คุณวิกค์ และคุณโป๊ยเซียน เป็นต้น